کمبود آهن یک عامل محدود کننده برای رشد طبیعی گیاهان محسوب می‌شود. این عنصر در مقادیر بالایی در خاک وجود دارد؛ اما معمولا در دسترس بودن آن برای گیاهان بسیار کم است.

دسترسی گیاهان به آهن:

اگرچه بیشترین فرم آهن موجود در پوسته زمین به فرم آهن فریک (Fe³⁺) است، اما از نظر فیزیولوژیکی فرم فرو (Fe²⁺) برای گیاهان مهمتر است. فرم فرو نسبتا محلول است، اما به راحتی می‌تواند به فرم فریک اکسیده شده و سپس رسوب کند. فرم فریک (Fe³⁺) در pHهای خنثی و قلیایی نامحلول است؛ بنابراین در خاک‌های قلیایی و آهکی قابل دسترس برای گیاهان نیست. علاوه‌براین، در این نوع خاک‌ها آهن به‌راحتی با یون‌های فسفات، کربنات، کلسیم، منیزیم و هیدروکسید ترکیب شده و از دسترس گیاه خارج می‌شود. در چنین خاک‌هایی استفاده از فرم کلات شده آهن توصیه می‌شود.

جذب آهن توسط گیاهان:

گیاهان از مکانیسم‌های مختلف برای جذب آهن استفاده می‌کنند. یکی از این روش‌ها کلات کردن است.

برخی از گیاهان ترکیباتی به نام “سیدروفورها” را آزاد می‌کنند که به آهن متصل شده و حلالیت و دسترسی گیاه به آن را تقویت می‌کنند. این مکانیسم همچنین باکتری‌ها را نیز درگیر می‌کند.

مکانیسم دیگر، آزادسازی پروتون (H⁺) و دیگر کاهنده‌های pH خاک توسط ریشه گیاه است که در نتیجه باعث افزایش حلالیت آهن در خاک می‌شود. از این نظر باید به انتخاب فرم نیتروژن کودهای ازته توجه داشت.

ازت آمونیومی باعث آزاد شدن پروتون (H⁺) توسط ریشه شده و با کاهش pH، جذب آهن توسط گیاه را تسهیل می‌بخشد. در مقابل، فرم نیتراتی ازت باعث آزاد شدن یون هیدروکسید (OH^–) در ناحیه ریشه شده و با افزایش pH، جذب آن را کاهش می‌دهد.

ریشه‌های جدید و تارهای کشنده نقش قابل توجهی در جذب آهن دارند. از این رو حفظ سیستم ریشه‌ای سالم و فعال ضروری است. چرا که هر عاملی که باعث ایجاد اختلال در رشد ریشه شود، جذب آهن را متاثر می‌سازد.

منابع تامین آهن:

آهن را می‌توان به شکل سولفات آهن و یا به فرم کلات شده استفاده نمود. استفاده از فرم سولفاته آهن در خاک‌های با pHبالای 7 تقریبا بی‌اثر است. چرا که به سرعت به صورت فرم‌های اکسید شده آهن رسوب می‌کند.

ترکیبات کلات شده آهن، این عنصر را از شرایط اکسیداسیون و رسوب در خاک حفظ می کند که شامل فرم های مختلف کلات است. کلات کننده‌ها طبیعی یا مصنوعی هستند و در کل شامل اسیدهای آمینه، فولویک و هیومیک اسید، سیترات، EDDHA، EDTA، DTPA و … می‌باشند.

عوامل کلات کننده یون آهن را در سطوح مختلف pH حفظ می‌کنند که از نظر دامنه پایداری با یکدیگر متفاوت هستند. کلات کننده‌ها همچنین در میزان تبادل و جایگزینی آهن با یون‌های رقابتی دیگر دارای حساسیت‌های متفاوتی هستند.

به عنوان مثال، در غلظت‌های بالا ممکن است ترکیبات کلات کننده، یون آهن را با یون‌های کلسیم و منیزیم جایگزین می‌کنند. عامل کلات کننده EDTA در pH زیر 6 پایدار است و بالاتر از 6.5 تقریبا نزدیک به 50% آهن آن از دسترس خارج می‌شود. در نتیجه این کلات در خاک‌های قلیایی بی‌اثر است. این نوع کلات (EDTA) همچنین نسبت به کلسیم میل ترکیبی بالایی دارد. بنابراین توصیه می‌شود از آن در خاک‌های غنی از کسیم استفاده نشود.

DTPA همانند EDTA در pH حدود 7 پایدار است، اما به همان نسبت مستعد ترکیب با کلسیم نیست.

EDDHA تا  pH برابر 11 پایدار است. در نتیجه در خاک‌های با قلیائیت بالا کارایی دارد. برای کشت‌های هیدروپونیک و گلخانه‌ای با کنترل کیفی آب و خاک، نیازی به مصرف کلات‌های گران قیمت با پایداری بالا در pHهای قلیایی نیست.

گرینسیت، تامیت، گرین‌سیت الترا و تامیت الیت از جمله کلات‌های آهن به فرم EDDHA هستند که با درصد ایزومری مختلف جهت مصارف گلخانه‌ای و باغات و مزارع قابل توصیه هستند. از مشخصه بارز این ترکیبات، پایداری در دامنه وسیعی از خاک‌های قلیایی و آهکی و همچنین سرعت بالای جذب را می‌توان اشاره داشت.

جهت مشاهده بررسی فنی و دستورالعمل مصرف این ترکیبات می‌توانید روی اسامی هر یک از کودها کلیک کرده و یا به بخش محصولات کودی/ ریزمغذی‌ها مراجعه کنید.