کشتهای گلخانهای با توجه به تامین نمودن محیطی مناسب برای رشد گیاهان به یک روش محبوب در تولید محصولات کشاورزی تبدیل شده است. گلخانهها میتوانند در زمینهایی که به صورت فضای باز مناسب کشت نیستند، احداث شوند. علاوهبر این، تولید محصول میتواند در طول سال و با امکان کنترل علفهای هرز، آفات و بیماری و شرایط محیطی انجام شود. بنابراین با بهینه نمودن فضا، انرژی، زمان و تغذیه در گلخانه، میتوان کمیت و کیفیت در تولید و در نهایت بهرهوری را افزایش داد. البته بری رسیدن به این هدف باید به مجموعهای از آگاهیها منجمله اطلاعات در مورد گونهها و ارقام گیاهی، زمان کشت بذر یا انتقال نشا، مشتریان بالقوه و بالفعل، نوسانات بازار و در کل بازدهی سرمایهگذاری دست یافت.
برای شروع فعالیت در زمینه تولید محصولات گلخانهای، باید به یکسری از نیازها و برنامهریزیهای قبل از احداث واحد تولیدی توجه نمود که در ادامه به آنها پرداخته خواهد شد.
توجه به مساحت زمین، اولین گام در جهت احداث یک گلخانه است. در این نوع تولید، و بسته به تیپ کشت، از حجم فضای داخلی گلخانه استفاده میشود. برای معرفی مساحت گلخانه از متر مربع استفاده میشود که بسته به میزان سرمایهگذاری یا نوع گیاه محصول مورد کشت میتواند از هزار متر به بالا باشد. البته باید توجه داشت که جهت احداث واحد گلخانهای مجوز دار در داخل کشور، حداقل مساحت، 2 هزار متر مربع در نظر گرفته شده است و به پایینتر از این مساحت، مجوز احداث و بهرهبرداری تعلق نمیگیرد.
داشتن بهترین سازه و تجهیزات باکیفیت همراه با منابع نامحدود، تضمین کننده حصول عملکرد و بهرهوری حداکثری در گلخانه نیست، اما در کنار یادگیری و افزایش سطح دانش گلخانهای میتواند تکمیل کننده موفقیت در این واحد تولیدی باشد. چرا که در این نوع کشت محصول، فرصتی برای اشتباه و کسب تجربه وجود ندارد.
موقعیت جغرافیایی
یکی از مهمترین عوامل موثر در برنامهریزی احداث گلخانه محسوب میشود. عواملی که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد عبارتاند از:
1- کمیت و کیفیت نور در طول سال:
اکثر گیاهان برای رشد و تولید محصول نیاز به مقدار خاصی از نور دارند که به صورت انتگرال نور روزانه (DLI) بیان می شود. این پارامتر تحت تاثیر موقعیت جغرافیایی و فصل سال است. هر چقدر کمیت و کیفیت نور در روز بیشتر باشد، گیاه سریع تر رشد کرده و میوه می دهد. به عنوان مثال، گوجه فرنگی برای شروع گلدهی به نوری حدود 1000 mol.m-2 نیاز دارد.
2- رطوبت نسبی:
فضای داخلی گلخانه با افزودن آب به هوای خشک، خنک میشود. بنابراین با این امکان میتوان در طول تابستان که هوای داخل گلخانه خشک است، آن را خنک نمود و بیماریهای برگی را به حداقل رساند.
3- دما:
این پارامتر را میتوان در گلخانه برای رشد و توسعه ایدهآل هر گیاه تنظیم و کنترل نمود. این امکان برای گلخانههایی که در مناطق معتدله نیاز به گرمایش در طول زمستان و خنک نمودن در طی تابستان دارند، میتواند در جهت کاهش هدر روی انرژی، یک عامل کمک کننده باشد.
4- باد:
گلخانه باید به گونهای ساخته شود که نسبت به بادهای منطقه مقاوم باشد. به منظور به حداقل رساندن اثرات باد، میتوان از نصب موانع فیزیکی (بادشکن) مثل نردهها و یا کاشت درختان استفاده نمود.
5- ارتفاع:
این عامل تاثیر زیادی بر دمای هوا در طول سال دارد. برای احداث گلخانه، ارتفاعات بالا ترجیح داده میشود.
6- آب:
کیفیت آب مورد استفاده در گلخانه بسیار مهم است. آب باید از نظر عناصر موجود، قلیائیت و نمکهای محلول در محدوده مطلوب و استاندارد بوده و بدون آلودگی شیمیایی باشد. همچنین، حجم آب برای تامین نیاز آبی گیاه در طول روزهای گرم تابستان باید کافی باشد. برای مثال، هر بوته گوجهفرنگی در طول تابستان، به 3 الی 4 لیتر آب به صورت روزانه نیاز دارد. علاوهبر این، برای خنک کردن گلخانه، به حجم کافی از آب نیاز است که این حجم میتواند به اندازه مقدار آب مورد استفاده برای آبیاری گیاهان کشت شده باشد.
7- حمل و نقل:
این عامل در فرآیند بعد از برداشت حائز اهمیت است. محل گلخانه بهتر است نزدیک به جاده آسفالت شده باشد. زیرا جادههای خاکی در زمان انتقال محصول به بازار مصرف، با ایجاد لرزش در بستهبندی و مشکلات دیگر، باعث کاهش کیفیت محصول میشوند. همچنین نزدیکی به بزرگراههای اصلی کمک میکند تا محصول سریعتر و با هزینه کمتر منتقل گردد.
8- بازار:
امروزه مصرف کنندگان در حال تغییر ذهنیت خود هستند و محصولات با طراوت و تازه را درخواست دارند و از محلهای نزدیک به زندگی خود اقدام به خرید محصول میکنند. با این حال، برخی از تولید کنندگان بزرگ گلخانههای سبزی، هر ساله امکانات تولید خود را گسترش میدهند. این دو مدل کسب و کار متفاوت هستند و باید مد نظر قرار گرفته شود. از دیگر جنبههای مهم این است که برای بدست آوردن حداکثر سود در طول سال، آگاهی از نیازهای مشتریان و بازار که نشان از امکان فروش محصول دارد، مهم است.